Święty Walenty z… Jurkowa Dolnego

            14 lutego, przypada liturgiczne wspomnienie św. Walentego, obchodzone jako święto zakochanych, ale też chorych na epilepsję i choroby psychiczne. Mieszkańcy Limanowej czczą Walentego jako patrona miasta. Pierwszy limanowski kościół nosił bowiem takie wezwanie. W limanowskiej bazylice znajdują się jego relikwie, witraż mu poświęcony, a w kaplicy w Parku Miejskim obraz z wizerunkiem tego świętego. Walenty ma również swoje miejsce w gminie Dobra, w parafii Dobra.

Św. Walenty. Źródło: https://www.brewiarz.pl/czytelnia/swieci/02-14b.php3

Biskup, lekarz i święty

            Walenty urodził się ok. 175 r. w Interamnie na terenie Italii. Zbyt wiele o nim nie wiadomo, poza tym, że był biskupem Terni w Umbrii. Według legend popierał zakochanych, miał nawet wystąpić przeciwko edyktowi cesarza Klaudiusza II Gockiego[1] zakazującemu zawierania małżeństw w Rzymie. Cesarz widział bowiem, że żonaci mężczyźni chętniej zostają w domach, zamiast brać udział w wojnach. Walenty miał potajemnie udzielać ślubów, ignorując ów zakaz. Sekret się wydał, a biskup został pojmany, osądzony i stracony około 268-269 r. Druga z legendarnych wersji śmierci świętego mówi zaś, iż oprócz tego, że był kapłanem, miał być lekarzem posiadającym zdolność uzdrawiania. Wieść o nim miała dotrzeć do rzymskiego filozofa Kratona, którego syn był chory na padaczkę. Święty zgodził się pomóc, ale warunkiem miało być nawrócenie filozofa i przyjęcie chrztu. Wraz z nim ochrzciła się jego rodzina, co nie spodobało się senatowi rzymskiemu – uznano Walentego za osobę niebezpieczną dla państwa i skazano na śmierć.

            Obie wersje życia i śmierci św. Walentego są legendarne. Ale w każdej legendzie może być odrobina prawdy. Wobec tego kult biskupa rzymskiego rozwijał się bardzo szybko wśród ludów Europy. Już w IV wieku papież Juliusz nakazał wznieść bazylikę w miejscu pochówku Walentego. Do Polski kult świętego dotarł dopiero w XV w., jednocześnie bardzo szybko się zakorzenił. Stawiano mu kaplice, poświęcano kościoły i ołtarze, a wszystko w związku z częstymi w średniowiecznej Europie chorobami nerwowymi i psychicznymi[2].

  Kaplica w Jurkowie Dolnym

            W latach 20. XIX w. w należącym do parafii w Dobrej Jurkowie, na os. Szyrszenie żyła rodzina Podgórnich, z której jedno z dzieci wstąpiło do stanu duchownego[3]. Ojciec postanowił podziękować Bogu za dar powołania kapłańskiego w rodzinie i w 1826 r. wystawił murowaną kaplicę, poświęconą Świętej Rodzinie.

Kaplica w Jurkowie Dolnym. Fot. Archiwum prywatne rodziny Kawalców. 

Portatyl

Rok później, w 1827 r. do kaplicy sprowadzono relikwie świętych – Innocentego i właśnie Walentego. Nie wiadomo, dlaczego akurat tych świętych wybrano, ale obecność relikwii w kaplicy w Jurkowie (zwanym dzisiaj Jurkowem Dolnym), potwierdza zamontowany w ołtarzu drewniany portatyl. Ta część ołtarza z definicji jest to płytka kamienna z wydrążeniem na relikwie (tzw. „grobem”), na której podczas sprawowania Mszy św. ustawiano kielich i patenę, jeśli stół ołtarzowy nie miał kamiennej mensy. Do soborowej reformy liturgii był niezbędny do odprawienia Eucharystii, stanowił przenośny ołtarzyk i służył wszędzie tam, gdzie nie było stałego ołtarza. Portatyl mógł być oprawiony w drewno, najczęściej dębowe[4]. W kaplicy jurkowskiej, na os. Szyrszenie, również znajduje się taka płyta, oprawiona w drewno, mimo iż ołtarz posiada kamienny stół (mensę). Świadczyć to może o zamożności fundatorów kaplicy lub faktycznie o duchownym w rodzinie. Relikwie bowiem oznaczają ogromny koszt, na który nie każdy mógł sobie pozwolić. Na płycie znaleźć można odręczne, atramentowe napisy i lakową pieczęć. Napis główny jest następującej treści:

Hoc Altare Portatile impositis S. S. M. M. Reliquis S. S. Innocenti et Valentini Illustrissimus ac Reverendissimus Dominus Dominus Gregorius Thomas Episcopus Tarnoviensis consecravit.

Die 16^ta Julii Anno MDCCCXXVII

Tłumaczy się go jako: „Ten przenośny ołtarz, umieszczając S. S. M. M. relikwie świętych Innocentego i Walentego najwybitniejszy i najbardziej dostojny Grzegorz Tomasz Biskup Tarnowski poświęcił.

Dnia 16 lipca roku 1827.

            Biskup Grzegorz Tomasz, to nikt inny, jak bp Ziegler, ordynariusz tarnowski austriackiego pochodzenia, rządzący diecezją tarnowską w latach 1826–1827 (wcześniej diecezją tyniecką). Zapis ten świadczy, iż podczas wizytacji kanonicznej parafii ordynariusz lokował i poświęcił właśnie relikwie świętego Walentego i Innocentego w płycie ołtarzowej tejże kaplicy. Poniżej tego zapisu, znajduje się kolejny, odręczny, pisany ręką  tym razem biskupa Józefa Grzegorza Wojtarowicza, ordynariusza tarnowskiego w latach 1840–1850, z 1848 r., następującej treści:

Neoobsigillatum tempore Visitationis Canonicae Illustrissimi ac Reverendissimi Domini Josephi Gregorii Epp[skopus] Tarnoviensis in Dobra die 23^a Augusti 1848

            W tłumaczeniu na język polski oznacza to: „Ponownie zapieczętowane (potwierdzone) podczas wizytacji biskupiej najwybitniejszego i najbardziej czcigodnego pana Józefa Grzegorza Biskupa Tarnowskiego w Dobrej dnia 23 sierpnia 1848 r.”. A zatem jest to kolejny dowód, iż w jurkowskiej kaplicy znajdują się relikwie św. Walentego. Obecność relikwii w ołtarzu, tak w czasach przedsoborowych, jak i obecnie, oznacza, że w miejscu tym może być sprawowana Eucharystia. W kaplicy w Jurkowie Dolnym Msza Święta odbywa się zawsze w drugi dzień Zielonych Świątek, po Zesłaniu Ducha Świętego. Ponadto mieszkańcy chętnie gromadzą się tam, by czcić Matkę Bożą, patronkę parafii, podczas nabożeństw majowych.

Portatyl w kaplicy w Jurkowie Dolnym. Fot. A. Cieślik

Pieczęć lakowa na portatylu, a pod nią napis: "Reliquis S. Innocenti et Valentini". Fot. A. Cieślik

            Dziś mało kto o tym fakcie wie. Portatyl, z założenia nie powinien być eksponowany na widoku, ale musi być umieszczony w płycie ołtarzowej. Niestety, portatyl jest jedynym źródłem potwierdzającym obecność tych relikwii. Nie zachowały się akta z wizytacji przeprowadzonych w latach 1827 i 1848. Kronika parafii w Dobrej, zapoczątkowana w 1844 r. podaje tylko fakt wizytacji biskupa Wojtarowicza, ale nie wspomina, aby biskup udał się do Jurkowa Dolnego. Być może tablica została mu dostarczona na plebanię w Dobrej. Okoliczni mieszkańcy jednak wiedzą i podtrzymują tą wiedzę oraz zanikający kult świętego. Zapewne wiedza ta wynika z opowiadań starszych, którym przekazali ich rodzice i dziadkowie, być może pamiętający fakt budowy kaplicy i jej dziejów. Zatem nie tylko Limanowa, ale i Jurków Dolny, a co za tym idzie, parafia w Dobrej, może poszczycić się posiadaniem relikwii świętego Walentego.

Kaplica w Jurkowie Dolnym. Fot. A. Cieślik

Wnętrze kaplicy w Jurkowie Dolnym. Zdjęcie wykonane w 2018 r., kiedy obraz główny był w konserwacji. Fot. A. Cieślik 

Uroczysta Msza Święta w kaplicy w Jurkowie Dolnym, w drugi dzień Zielonych Świątek, z udziałem biskupa Władysława Bobowskiego,1985 r. Fot. Archiwum prywatne p. Bronisławy Palka.  

Uroczysta Msza Święta w kaplicy w Jurkowie Dolnym, w drugi dzień Zielonych Świątek, z udziałem biskupa Władysława Bobowskiego,1985 r. Fot. Archiwum prywatne p. Bronisławy Palka.